به گزارش روابط عمومی موسسه زیتون، در سومین شب از ویژه‌برنامه عزاداری حسینی موسسه زیتون، «بابک رحیمی» استاد ارتباطات، فرهنگ و دین دانشگاه کالیفرنیا به عنوان سخنران مهمان حضور یافت و پیرامون موضوع «حسین بن علی (علیه‌السلام) در آکادمیای غربی» به ایراد سخن پرداخت.
وی سخنان خود را با طرح این پرسش که در مراکز علمی غربی چه تصویری از امام حسین (علیه‌السلام) ارائه شده است، آغاز کرد و اظهار داشت: مسلماً این پرسش، پاسخ واحدی ندارد و می‌توان به آن پاسخ‌های مختلفی داد؛ چرا که تصویر و چهره واحدی از امام حسین (علیه‌السلام) ترسیم نشده است.
این پژوهشگر مناسک حسینی، سپس تاریخچه‌ای از مواجهه آکادمیای غربی با محرم و امام حسین (علیه‌السلام) ارائه کرد و گفت: نخستین مواجهه اروپایی‌های آکادمیک با آئین‌های عاشورایی به قرن شانزده و دوران حکومت شاه عباس صفوی باز می‌گردد، دورانی که اصفهان جدید در حال شکل‌گیری است و در آن افرادی مانند «پیترو دلاواله» به عنوان اولین اروپایی‌های عضو آکادمیای غربی به اصفهان سفر کرده و با پدیده محرم برخورد می‌کنند. مراسم و مناسک محرم برای دلالواله بسیار جالب است. او در سفرنامه‌اش می‌نویسد: در ایران مراسمی وجود دارد که در آن عده‌ای با تب و تاب زیاد، مدام حسین حسین می‌گویند.
«ژان شاردن» ارائه دهنده اولین تعریف علمی و دائره‌المعارفی درباره محرم
به گفته رحیمی، مهم‌ترین اتفاقی که در دوران صفویه رخ داد، سفر «ژان شاردن» به ایران بود. او اولین آکادمیک اروپایی است که به ایران آمده و برخوردش با مناسک محرم دوران صفویه، مبتنی بر ارائه تعریفی از این مناسک است. بنابراین می‌توان گفت اولین تعریف علمی و دائره‌المعارفی درباره محرم توسط شاردن ارائه می‌شود. نکته قابل اهمیت در مورد شاردن اینکه سفرنامه‌های او مورد توجه متفکران و روشنفکران اروپایی بسیاری از جمله «منتسکیو» قرار گرفته است.
ارائه دیدگاه‌های مختلف اندیشمندان غربی پیرامون مناسک حسینی بعد از قرن نوزدهم تا وقوع انقلاب اسلامی محور دیگری از سخنان این استاد دانشگاه بود که در این زمینه اظهار داشت: یکی از گفت‌وگوهای علمی که در قرن نوزده شاهدش هستیم، گفت‌وگو درباره نژاد است و مهم‌ترین شخصی که این کار را انجام می‌دهد، «آرتور دوگوبینو» شاعر و نویسنده فرانسوی است. او در خلال سفرهایی که به ایران داشته، کتاب‌هایی در این زمینه تالیف کرد از جمله در سال 1861 وقتی برای دومین بار به ایران سفر می‌کند، کتابی با عنوان «مذهب و فلسفه آسیای شرقی» نوشت و در این کتاب تعریفی از نژاد ایرانی ارائه کرد. همچنین در این کتاب تعریفی از تعزیه و سپس تعریف بسیار خاصی از امام حسین (علیه‌السلام) ارائه می‌کند.
به گفته رحیمی، از نگاه دوگوبینو، امام حسین (علیه‌السلام) واجد هویتی آریایی ایرانی است که با بی‌بی شهربانو ازدواج کرده و نسل نژادی ایرانی‌ها به‌واسطه ایشان شکل گرفته است. تعزیه نیز انعکاس فرهنگ شیعی آریایی ایرانی است و شباهت زیادی به فرهنگ نمایشی یونانی دارد. متاسفانه این تعریف از تعزیه در قرن بیستم و پس از جنگ جهانی دوم، توسط نسل دوم فولکلوریست‌های ایرانی مانند «بهرام بیضایی»، «یارشاطر» و دیگران نیز ارائه شده است. براین اساس، تعزیه نوعی بازسازی آئین سیاوش است که البته برای این مدعا سندی وجود ندارد؛ چراکه هویت ایرانی در دوران ساسانی به پایان رسیده است.
متاسفانه دیدگاه دوگوبینو گسترش پیدا کرد و در ادامه، «متیو آرنولد» متفکر و شاعر مشهور انگلیسی، حرف‌های دوگوبینو را بازسازی و همان حرف‌ها را به شیوه‌ای تئوریک درباره تعزیه تکرار کرد.
ظهور پدیده انقلاب اسلامی، گامی در جهت تکامل اندیشه اکادمیای غرب از آئین حسینی
این پژوهشگر مطالعات اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود به ظهور تعاریف فرهنگی هنری از مناسک حسینی توسط اندیشمندان غربی پرداخت و اظهار داشت: در دهه‌های چهل و پنجاه شمسی، اتفاق جالبی رخ می‌دهد و آن اینکه تعزیه به یک امر هنری تبدیل می‌شود. حتی امام حسین (علیه‌السلام) در این چارچوب، به یک امر فرهنگی تبدیل می‌شود. از دهه چهل تا پنجاه شمسی که مراسم جشن هنر را داریم، مهم‌ترین اتفاق، کنفرانس 1978 است که در آن «پیتر چلکوفسکی» که یکی از معروف‌ترین تعزیه شناسان اروپایی است، به ایران می‌آید و کنفرانسی برگزار می‌کند. بیشتر افرادی که در این کنفرانس حضور داشتند، هنرشناس و ادبیات‌شناس بودند و به ارائه تعریفی فرهنگی از امام حسین (علیه‌السلام) پرداختند.
پس از وقوع انقلاب اسلامی در سال 1357 و ظهور پدیده تظاهرات مردمی برگرفته از نهضت حسینی، تغییری در مطالعات آکادمیای غربی نسبت به منسک محرم رخ داده و از تبدیل یک امر هنری به یک امر انقلابی، دچار نوعی تعجب و شگفتی می‌شود. ایرانی‌هایی که به تعزیه می‌رفتند و با دستانشان سینه می‌زدند، حالا چگونه در جریان تظاهرات دست‌هایشان به مشت تبدیل می‌شود؟ «مری هلن» انسان‌شناسی است که چند سال پیش از وقوع انقلاب در ایران پژوهش‌هایی انجام داده است. او تعریفی از این تغییرات ارائه می‌دهد و می‌گوید اتفاق در حال وقوع، این است که امام حسین (علیه‌السلام) دو تصویر در ایران پیدا کرده؛ تصویر نخست، امام حسینی که وسیله حاجات ایرانی‌ها قرار می‌گیرد و این همان دیدگاه سنتی است که از قبل در ایران وجود داشته و اکنون در حال تغییر است. تصویر دوم، تصویری انقلابی و تازه است که او تا به حال با آن مواجه نشده است. کار مری هلن از جهات زیادی حائز اهمیت است؛ چرا که در ادامه باعث می‌شود افرادی مانند «مایکل فیشر» نیز تعریف جدیدی از امام حسین (علیه‌السلام) ارائه دهند. بر اساس نظر فیشر، حالا دیگر امام حسین (علیه‌السلام) نه آریایی است، نه امری فرهنگی و هنری، بلکه امری کاملاً انقلابی است.
درک جدید از امام حسین (علیه‌السلام)؛ رهاورد ورود نسل جوان به آکادمیای غرب
به گفته استاد دانشگاه کالیفرنیا، دیدگاه فعلی آکادمیای غربی نسبت به محرم و امام حسین (علیه‌السلام) در حال تغییر است و شاهد رخداد جالبی در این زمینه هستیم و آن هم اینکه موضوع محرم و امام حسین (علیه‌السلام) دیگر موضوعی انقلابی برای آکادمیای غرب نیست و اساساً تا حدی کمرنگ شده است. آکادمیا نسل جوانی را وارد صحنه کرده که با دیدگاهی انتقادی نسبت به آرای افرادی مانند «چلکوفسکی» و «فیشر»، از دو منظر فرهنگی، حسی و نیز دیدگاه تعریفی به فرهنگ محرم می‌پردازد. بر این اساس تعریف جدیدی از مناسک حسینی ارائه شده با این مفهوم که بیاییم امام حسین (علیه‌السلام) را از نظر حسی درک کنیم و می‌توان گفت برگزاری کنفرانسی با عنوان «شیعه مادی» که قرار است در ترکیه برگزار شود، نمونه خوبی برای این تعریف جدید است.
حذف دیدگاه اخلاقی؛ نقصان مطالعات دانشگاهی غرب نسبت به امام حسین (علیه‌السلام)
این محقق مطالعات اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود به ارزیابی اندیشه‌های علمی غرب نسبت به آئین محرم و امام حسین (علیه‌السلام) پرداخت و گفت: به امام حسین (علیه‌السلام) از دیدگاه‌ها و زوایای مختلفی نگریسته شده که در میان آنها دیدگاه اخلاقی کاملاً حذف شده است. شما در یک مراسم نوحه‌خوانی، مفاهیم اخلاقی و حسی زیادی را می‌بینید، اینها را چگونه می‌توان تعریف کرد؟ این مفاهیم، حس خاصی به انسان می‌دهد اما در آکادمیا چندان مورد توجه قرار نگرفته است و این عدم توجه، ریشه در روش مطالعه دارد، چراکه وقتی یک دانشگاهی می‌خواهد محرم را مورد بررسی قرار دهد، ناچار است آن را به شی تبدیل کند و در نتیجه، میان خود و پدیده مورد مطالعهاش فاصله بیندازد. اینجاست که او همه چیز را از دست می‌دهد و دیگر متوجه مفهوم نمی‌شود. بنابراین از نظر من آکادمی محدودیت‌هایی دارد.
استاد دانشگاه کالیفرنیا در پایان خاطرنشان کرد: محرم و مناسک آن، دنیایی است که ما را همراه خود می‌برد. برای شناخت مفاهیم این دنیا که بسیاری از آن هنوز مبهم مانده‌اند، چاره‌ای نیست جز اینکه جست‌وجو و پرسش کنیم و پای در مسیر بگذاریم.
موسسه زیتون با برپایی ویژه‌برنامه «روایت یاری، حکایت یاران» میزبان دوستداران اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در ایام سوگواری دهه اول ماه محرم است. این مراسم تا شام غریبان حسینی ادامه خواهد داشت.
ثبت نظر شما